သမိုင္းႏွင့္ခ်ီ၍ ယဥ္ေက်းမႈ၏ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆုိခ်က္

Qns: မ်ိဳးခ်စ္ေသြး။
ယဥ္ေက်းမႈ၏ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆုိခ်က္ကို သမိုင္းႏွင့္ခ်ီ၍ အက်ယ္တ၀င့္ သိလုိပါတယ္။ ရွင္းျပေပးပါ သို႔မဟုတ္ ဖတ္ရႈႏိုင္ေသာ စာအုပ္မ်ားကို ညြန္ျပေပးပါ။

Ans: သင္ကာ။
Culture ကို ျမန္မာစကားမွာ ယဥ္ေက်းမႈလို႔ အၾကမ္းဖ်ဥ္းသံုးပါတယ္။ နယ္ပယ္အလိုက္ သံုးစြဲမႈကိုလိုက္ျပီး အဓိပၸာယ္ကို ခြဲျခားနားလည္ၾကပါတယ္။ လက္ဖက္ရည္ဆိုင္ယဥ္ေက်းမႈ၊ အင္တာနက္ယဥ္ေက်းမႈ စတဲ့ အသံုးအႏႈန္းေတြကိုလည္း ေတြ႕ရပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ေနရာေတြမွာ Culture ကို ျမန္မာဘာသာစကားအျဖစ္သံုးရာမွာ “အေလ့အထ”၊ “ဓေလ့” စသည္ျဖင့္ ခြဲထုတ္ သံုးသင့္တယ္ထင္ပါတယ္။

Culture ဆိုတာ လက္တင္ စကားလံုး cultura က လာတာျဖစ္ျပီး မူလအဓိပၸာယ္က ျပဳစု ပ်ိဳးေထာင္ျခင္း (to cultivate) လို႔ အဓိပၸာယ္ရပါတယ္။ ၁၉၅၂ ခုႏွစ္တုန္းက Alfred Kroeber နဲ႔ Clyde Kluckhohn တို႔ ႏွစ္ဦးဟာ culture ရဲ့ အဓိပၸာယ္အမ်ိဳးမ်ိဳးကို စာရင္းတင္ရာမွာ ၁၆၄ မ်ိဳးေတြ႕ရတယ္လို႔ သူတို႔ရဲ့ Cluture:A Critical Review of Concepts and Definitions ဆိုတဲ့ စာအုပ္ထဲမွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

အဓိကအားျဖင့္ Culture ဆိုတဲ့ စကားလံုးကို အေျခခံအခ်က္သံုးခ်က္ေပၚမူတည္ျပီးသံုးပါတယ္။

(၁) အဆင့္ျမင့္ယဥ္ေက်းမႈ (High culture) လို႔ ေခၚတဲ့ ရသအႏုပညာနဲ႔ စာေပ၊ သမိုင္း၊ ဒႆန စတဲ့ လူမႈဝိဇၨာဘာသာရပ္ အမ်ိဳးအစားမ်ား။

(၂) လူမႈအသိုက္အျမံဳကေန သိျမင္လာတဲ့ အေတြ႔အၾကံဳနဲ႔ သဘာဝေပၚ အေျခခံလာတဲ့ လူသားတို႔ရဲ့ သိမႈ၊ ယံုၾကည္ထားမႈနဲ႔ အျပဳအမႈေတြ။

(၃) အဖြဲ႔အစည္း၊ လူ႔အသိုက္အဝန္းေတြရဲ့ မွ်ေဝလက္ခံထားတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္၊ တန္ဖိုး၊ ရည္မွန္းခ်က္နဲ႔ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား။

Culture အယူအဆဟာ ၁၈ နဲ႔ ၁၉ ရာစု ဥေရာပမွာ စတင္စဥ္က စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႔ စိုက္ပ်ိဳးေရးသိပၸံ ေပၚမွာ မူတည္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၉ ရာစုဘက္မွာ ပညာေရးနဲ႔ အဲဒီကေန အမ်ိဳးသားေရးဝါဒ အယူအဆေတြအထိ က်ယ္ျပန္႔သြားပါတယ္။ ၁၉ ရာစုအလယ္ေလာက္မွာ ပညာရွင္တခ်ိဳ႕ဟာ Culture ကို ကမာၻ႔ လူသားတို႔ရဲ့ စြမ္းေဆာင္ႏိုင္မႈကို ရည္ညႊန္းဖို႔ သံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။

၂၀ ရာစုမွာေတာ့ Culture ဟာ မႏုႆေဗဒမွာ ေရးပါတဲ့ အယူအဆျဖစ္လာပါတယ္။ လူမႈဆက္ဆံေရးေဗဒ၊ ယဥ္ေက်းမႈေလ့လာေရး၊ အစုအဖြဲ႔ဆိုင္ရာ စိတ္ပညာနဲ႔ စီမံခန္႔ခြဲမႈေရးရာ ေလ့လာေရး ဘာသာရပ္ေတြမွာ Culture ရဲ့ အဓိပၸာယ္ဟာ ကြဲျပားပါတယ္။

Culture ဟာ ေအာက္ပါတို႔ ပါဝင္တဲ့ (ဒီ့ထက္လည္း မကတဲ့) လူမႈဘဝပံုစံေတြျဖစ္တယ္လို႔ Roshan Cultural Heritage Institute က ဖြင့္ဆိုပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့ ဘာသာစကား (Language)၊ ဝိဇၨာ သိပၸံဘာသာရပ္မ်ား (Arts&Sciences)၊ အေတြးအေခၚ (Thought)၊ အစဥ္အဆက္ယံုၾကည္မႈဆိုင္ရာ (Spirituality)၊ လူမႈလုပ္ရွားလုပ္ကိုင္မႈ (Social Activity)နဲ႔ အျပန္အလွန္ တံု႔ျပန္မႈ (Interaction) တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ Roshan ဌာနရဲ့ ဖြင့္ဆိုခ်က္က လူမႈဆက္သြယ္ေရးဘက္ကို ကဲပါတယ္။

Culture နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ သီအိုရီ အယူအဆေတြကေတာ့ ယဥ္ေက်းမႈျပဌာန္းခံသီအိုရီ (Theory of Cultural Determinism)၊ ယဥ္ေက်းမႈ အညမညဆက္စပ္မႈဝါဒ (Cultural Relativism)၊ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ လူမ်ိဳးစု မဟာဝါဒ (Cultural Ethnocentrism) တို႔ျဖစ္ပါတယ္။ Culture နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ဒီေလာက္ဆိုရင္ အၾကမ္းဖ်ဥ္း ပံုေပၚေလာက္ပါျပီ။

စာအုပ္ေတြ ဆက္ဖတ္ခ်င္ရင္ Culture နဲ႔ ဘယ္သာသာရပ္၊ နယ္ပယ္နဲ႔ တြဲျပီးေလ့လာမလဲဆိုတာ အရင္ဆံုးျဖတ္ဖို႔ လိုပါလိမ့္မယ္။ ဥပမာ စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႔ Culture, လူမ်ိဳးစုေရးရာနဲ႔ Culture, စီးပြားေရးနဲ႔ Culture, ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ Culture, ဂလိုဘယ္လိုက္ေဇးရွင္းနဲ႔ Culture, လူေနမႈပံုစံမ်ားေျပာင္းလဲျခင္းနဲ႔ Culture စသျဖင့္။ ဒါဆိုရင္ ဖတ္ခ်င္တဲ့ စာအုပ္ရွာေဖြဖို႔ လြယ္ကူသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Culture သက္သက္ကိုပဲ အဓိပၸာယ္ေလ့လာခ်င္တယ္ဆိုရင္ေတာ့ အစပိုင္းမွာ ညႊန္းခဲ့တဲ့ Alfred Kroeber နဲ႔ Clyde Kluckhohn တို႔ရဲ့ စာအုပ္ကို ဖတ္ႏိုင္ပါတယ္။

သင္ကာ
www.mmthinker.existencemediagroup.com

Ref:
Wikipedia http://en.wikipedia.org/wiki/Culture
Roshan Cultural Heritage Institute http://www.roshan-institute.org/templates/System/details.asp?id=39783&PID=474552
Culture Definitation http://www.tamu.edu/classes/cosc/choudhury/culture.html